Sürdürülebilir Beslenme Nedir?
Dünya Gıda Güvenliği ve Beslenme Durumu 2018 raporuna göre, dünyada 821 milyon insan aç, yani her 9 kişiden 1’i açlıkla mücadele ediyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ’ne göre 2050’de dünyada 300 milyon insan açlıkla baş etmek zorunda kalacak.
Gelişmiş ülkelere bakıldığında ise her yıl üretilen gıdaların yaklaşık 1,3 milyar tonu, yani üçte biri israf ediliyor. Yıllık olarak tahılların %30’u, sebze ve meyvelerin %40-50’si, yağlı tohumların %20’si, et ve süt ürünlerinin %30’unun israf edildiği bildiriliyor. Oysa tüm dünyada gıda israfı yalnızca %25 azaltıldığında, 870 milyon insanın yıllık besin ihtiyacının karşılanabileceği belirtiliyor.
FAO ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) öncülüğünde Gıda israfının önlenmesi, herkesin güvenilir gıdaya ulaşabilmesi, yoksulluğun ortadan kaldırılması, gelecek nesillere yaşanabilir bir dünya bırakılabilmesi için ‘Sürdürülebilir Beslenme ve Gıda Güvenliği’ kampanyası başlatılmıştır.
Sürdürülebilir tarım
Dünyadaki mevcut tarım modeli, toprak alanlarının daralmasına, sera gazları salınımının artmasına, biyoçeşitliliğin azalmasına ve su kaynaklarının nitrat kirliliğine maruz kalmasına dolayısıyla da iklim değişikliğine neden olmaktadır. Bir kilogram tahıl tarladan sofraya ulaşıncaya kadar 500 litre su harcanırken, 1 kilogram et sofraya ulaşıncaya kadar 15 bin litre su harcanmaktadır. Yani et üretimi her yıl tüm dünyada ki tatlı su rezervinin üçte birini tüketmektedir. Her geçen gün artan dünya nüfusu beraberinde su ve besin ihtiyacını da getirmekte ancak doğal kaynaklar hızla yok olmaktadır. Dolayısıyla et üretimi için gerekli arazilerin azaltılması, daha fazla sebze, meyve ve tahıl yetiştirilmesinin, doğal kaynakların korunmasına, iklim değişikliklerinin ağır etkilerinin hafifletilmesine yardımcı olabileceği ve gelecek nesillere yaşanılabilir bir dünya bırakabilmek için mevcut beslenme alışkanlıklarımızın da değişmesinin gerekli olduğu bildirilmektedir.
Sürdürülebilir beslenme
FAO sürdürülebilir beslenmeyi; besleyici, güvenli, sağlıklı, ekosistemi koruyucu, ulaşılabilir, adil, ekonomik olarak erişilebilir, doğal kaynaklı yaşam biçimi olarak tanımlamıştır.
Dünyada birçok beslenme ve sağlık otoritesi, sürdürülebilir beslenme için öneriler sunmuştur; Hollanda Sağlık Konseyi (2011), İsveç Ulusal Gıda Ajansı (2012), Green Food Project, (2012) İtalyan Barilla Gıda ve Beslenme Vakfı’nın yayınladıkları raporlara göre;
Sürdürülebilir beslenme ilkeleri
-
Yeterli ve dengeli beslenin.
-
Hayvansal kaynaklı proteinlerin (yumurta, et, süt) yerine bitkisel protein kaynaklarını tercih edin.
-
Günde en az 5 porsiyon sebze meyve tüketmeye özen gösterin.
-
Şeker, yağ, tuz içeren paketlenmiş gıdaların tüketim sıklığına ve miktarına dikkat edin.
-
Baklagillerin, tam tahılların, fındık, ceviz veya badem gibi yağlı tohumların tüketimini arttırın.
-
Sürdürülebilir balıkçılık ile avlanmış (sezonunda avlanmış, avlanma riski olmayan) balıkları tercih edin.
-
Sebze ve meyveleri mevsiminde tüketin.
-
Yerel besinleri tüketmeye ve yerli üreticilerden alışveriş yapmaya özen gösterin.
-
İdeal vücut ağırlığınızı koruyun ve ideal vücut ağırlığına ulaşmak için çabalayın.
-
Sofranıza gelen tüm besinlerin nereden, nasıl geldiğini düşünün ve sorgulayın.
-
Kırmızı et, işlenmiş et ürünleri ve hayvansal kaynaklı yağ tüketimini azaltın.
-
Satın aldığınız besinleri doğru koşullarda saklayın.
-
Hiçbir besini israf etmeyin. Besinlerin sularını veya sap, yaprak gibi kısımlarını değerlendirin.
-
Ambalaj, poşet, plastik kullanımını azaltın, tekrar tekrar kullanılabilen çevreye zarar vermeyen geri dönüştürülebilir ürünler tercih edin.
Sürdürülebilir beslenme ve sağlık
Sürdürülebilir beslenme ve sağlık ilişkisine yönelik çok az sayıda çalışma vardır. Özellikle ekonomik açıdan alım gücü düşük bireylerin sürdürülebilir tarımla üretilen besinlere erişiminin kısıtlı olması sürdürülebilir diyetin devamlılığını olumsuz etkileyebileceği bildirilmektedir. Sürdürülebilir beslenme ilkelerinde hayvansal kaynaklı yiyeceklerin sınırlanmasının uzun dönemde demir, çinko ve B12 yetersizliği riskini arttırabileceği de bildirilmektedir.
Yapılan çalışmalar; bireylerin besinleri satın alırken sürdürülebilirlik ve gıda güvenliğinden çok sağlığa etkisi, ulaşılabilir ve ekonomik olması üzerinde durduklarını göstermiştir. Toplumların ‘sürdürülebilir beslenme ve gıda güvenliği’ konusunda daha fazla bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
• http://www.fao.org/3/I9553EN/i9553en.pdf
• FAO “World Hunger Map” http://faostat.fao.org/site/563/default.aspx Sustainable Eating, https://www.eatright.org/health/lifestyle/culture-and-traditions/sustainable-eating
• Sustainable diets and Biodiversity – Directions and solutions for policy, research and action. FAO, 2010, http://www.fao.org/3/i3004e/i3004e.pdf
• Guidelines for a Healthy Diet: the ecological perspective., (HCN, 2011).
• İsveç Ulusal Gıda Ajansı, (2018 https://www.livsmedelsverket.se/en/food-habits-health-and-environment/food-and-environment
• EAT-Lancet Commission, (2019). https://eatforum.org/eat-lancet-commission/