Yumurta, Kalp Damar Hastalığı Riskini Arttırıyor mu?
Kalp ve damar hastalıkları dünyada ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer alıyor. Dünya genelinde her 100 ölümden 31’inin nedeni kalp ve damar hastalıkları. Durum ülkemizde de büyük benzerlik gösteriyor. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Türkiye’de kalp damar hastalıkları görülme oranı yaklaşık %50 civarındadır 1. Toplam ve LDL kolesterolün normal değerlerin üzerinde olması kalp ve damar hastalıklarının önemli bir göstergesi olarak kabul ediliyor. T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı tarafından başlatılan ve daha sonra Bakanlıktaki yeniden yapılanma ile Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kronik Hastalıklar, Yaşlı Sağlığı ve Özürlüler Daire Başkanlığı tarafından yürütülen, Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması (TKrHRF)-2011 sonuçları da kalp ve damar hastalıkları göstergeleri hakkında önemli bulgular sunuyor. Ülkemizde 15 yaş üzeri erkeklerin %27’si kadınlarınsa %32’sinde yüksek kan kolesterolü (>200mg/dL) görülüyor. Hiperlipidemi ise erkeklerde %11.2 kadınlarda %13.7 oranında görülüyor 2.
Kan kolesterolü ve diyet kolesterolü
Kolesterol, günlük diyet uygulamalarımızda besinlerle alındığı gibi insan organizmasında karaciğerde sentezlenen, hücre zarı ve çeşitli hormonların yapısına katılan ve önemli diğer biyolojik işlevleri bulunan bir yağ türevi bileşendir. Vücuttaki toplam kolesterolün genellikle %75’i karaciğerde üretilirken, kalan %25’lik kısım ise hayvansal kaynaklı besinlerden alınır. Kolesterol, karaciğerde lipoprotein olarak adlandırılan yapıların bünyesine alınarak lipopropteinler halinde hedef hücrelere taşınır. Çoğumuzun ismini sıkça duyduğu LDL (düşük yoğunluklu lipoprotein veya kötü huylu kolesterol) ve HDL’de (yüksek yoğunluklu lipoprotein veya iyi huylu kolesterol), bu lipoproteinlere örnektir. HDL, dokulardaki kolesterolü karaciğere taşır, ayrıca kandaki dolaşımı sırasında damar çeperlerinde biriken ve damar sertliğine neden olabilecek LDL yapısındaki kolesterolü temizlediği için halk arasında iyi kolesterol olarak da bilinmektedir. LDL ise, kolesterolün dokulara taşınarak, arter ve diğer kan damarlarında birikmesine neden olabildiği için kötü huylu kolesterol olarak adlandırılır 3.
Kolesterol ve kalp damar hastalıkları
Önemli bölümü karaciğerde üretilen kolesterol, uzun süre besinlerle çok fazla alınırsa, kan kolesterolünün düzeyini arttırabilir. Kandaki artmış kolesterol, farklı etmenlerin de etkisiyle damar duvarlarında birikerek “aterosklerotik plak” denilen yapıları oluşturabilir. Bu artarak biriken plakların zamanla damar içinde damar bütünlüğünü ve işlevlerini bozmasıyla damar sertliği ve damar tıkanıklığı ile sonuçlanabilir. Damar tıkanıklıkları uzun dönemde, felç, kalp krizi, organ yetmezliği ve ölüm gibi sonuçlar ortaya çıkarabilir Besinlerle alınan kolesterolün kan kolesterol düzeylerine etkisi bireyler arasında farklılık gösteriyor. Toplumda bireylerin yaklaşık %25’inde diyetle yüksek kolesterol alımına bağlı olarak yüksek LDL ve HDL görülebilirken, %75’inde diyetle yüksek kolesterol alımı kan kolesterol düzeylerinde önemli bir değişikliğe yol açmıyor 4.
Diyetle kolesterol alımı artsa da bunun bireylerin kan kolesterol düzeylerine yansımaması, organizmanın besinlerle alınan kolesterol emilimini ve/veya karaciğerde kolesterol sentezini azaltması gibi değişik kontrol mekanizmalarıyla açıklanıyor. Kanıta dayalı bilimsel veriler, diyetle alının kolesterolün kan yağları ve özellikle LDL üzerinde orta düzeyde bir etkisinin olabileceğini gösteriyor. LDL kolesterol arttığında beraberinde HDL kolesterolün de olası artışından dolayı kandaki LDL’nin HDL’ye oranı da değişmediği için önemli bir risk olarak kabul edilmiyor 5.
Kolesterol ve beslenme
Geçmişte kan kolesterolünü etkileyen etmenler araştırılırken genellikle karbonhidratlar ve yağlar üzerinde durulmuş veya belirli besinlerin örneğin et, balık gibi kolesterol seviyelerini nasıl etkilediği incelenmişti. Yumurta da kolesterol içeriği nedeniyle, toplam kan kolesterolü ve kan yağlarını nasıl etkilediği konusunda sıklıkla gündeme geliyor ve tüketimi de sıkça tartışılıyor 6,7.
Son yıllarda gün içinde tüketilen besinlerin tümünün yani beslenme şeklinin kolesterolü ve kan yağlarını nasıl etkilediği araştırılıyor. Ulusal ve uluslararası kalp birlikleri ve dernekleri ise yeterli ve dengeli beslenmenin ve bu yaklaşım içerisinde diyetin toplam enerjisinin, doymuş yağ ve trans yağ asidi alımlarının azaltılmasının kalp sağlığını koruyabileceğini belirtiyor 8. Diyetle alınan günlük toplam kolesterolün, LDL kolesterol ile ilişkili olduğunu gösteren kanıta dayalı bir veri olmadığından günlük toplam kolesterol alımı için, kesin bir üst sınır ve bu konuda ortak bir bilimsel görüş bulunmuyor 2.
Yumurta, kolesterol ve kalp sağlığı
1 orta boy yumurta 1,5 gram doymuş yağ ve 216 mg kolesterol içeriyor 9. Yumurtanın, yeterli ve dengeli beslenmenin önemli bir parçası olduğunu ve kan kolesterol seviyeleri üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığını gösteren çalışmaların sayısı da oldukça fazla. Kanıta dayalı son bilimsel veriler, toplumun genelinde yumurta tüketimi ile kalp-damar hastalığı riski arasında bir ilişki olmadığını gösteriyor. Bununla birlikte Tip 2 diyabet yani yaşa bağlı şeker hastalığı olan yetişkinlerde yüksek yumurta tüketiminin kalp-damar hastalıkları riskini arttırabileceğine dikkat çeken araştırmalar söz konusu ancak örneklemleri oldukça küçük sınırlı sayıdaki bu araştırmaların, sonuçları da tartışmalı. Yumurta tüketiminin, kalp damar hastalıkları göstergelerini, kısa vadede nasıl etkilediğine yönelik yapılan klinik araştırmalar da mevcuttur. Bu araştırmalardan çıkan ortak sonuç ise yeterli ve dengeli beslenme düzeninde yumurta tüketiminin kalp damar hastalığı göstergelerinde olumsuz bir değişikliğe yol açmadığı ve hatta bu göstergelerde iyileşmeler sağlayabildiği yönündedir 10- 12.
Yumurtanın kalp damar sağlığı üzerine olası faydaları
Kalp vakfı ve kalp dernekleri gibi sağlık otoriteleri, kandaki düşük HDL kolesterol düzeylerini kalp damar hastalıkları açısından risk olarak kabul etmektedir. Kanıta dayalı bilimsel veriler, yumurtanın günlük kolesterol alımına katkı yaptığını ancak HDL kolesterol seviyelerinde de arzu edilen bir artış sağladığını da gösteriyor. Yumurta kaliteli protein ve amino asit içeriği, omega-3 yağ asitleri ve folat gibi kalp ve damar sağlığını destekleyen besin öğelerini de içeriyor. Yumurta, damar sağlığında önemli rol oynayan nitrik oksit bileşiğinin öncü maddesi olan arjinin amino asidinin de iyi bir kaynağı. Yumurta sarısına rengini veren, lipit oksidasyonu ve inflamasyonu önleyici etkileri ile de kalp damar sağlığını geliştirebilen lutein ve zeaksantin gibi bileşenleri de içeriyor 13-15.
Kalp sağlığı için ulusal ve uluslararası otoriteler ne söylüyor?
Amerika Kalp Birliği (AHA) kalp damar hastalıklarından korunmak üzere yayınladığı rehberde, doymuş ve trans yağ asidi ile tuz alımının sınırlandırılmasını, kırmızı et ve şekerli yiyeceklerin de tüketim sıklığına dikkat edilmesini öneriyor. Günlük kolesterol alımının sınırları konusunda ise kanıta dayalı bilimsel bir veri bulunmuyor 5. T.C Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Türkiye Kalp Ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı 2015-2020’de şişmanlığın, yetersiz fiziksel aktivitenin, şeker hastalığının, yetersiz sebze ve meyve tüketiminin kalp ve damar hastalıkları riski ile ilişkili olduğuna dikkat çekmiştir 16.
Sonuç ve Öneriler
Yumurta yeterli ve dengeli beslenmenin bir parçası olarak her gün tüketilebilir. Doymuş yağ asidi düşük, kaliteli ve ekonomik bir protein kaynağı olan yumurta, balık, yağlı tohumlar, tam tahıllar ve taze sebze-meyve gibi kalp sağlığını destekleyen diğer besinlerle birlikte çeşitli, yeterli ve dengeli bir beslenmenin parçası olmalıdır.
Kaynaklar
1. http://www.who.int/nmh/countries/tur_en.pdf
2. https://sbu.saglik.gov.tr/ekutuphane/kitaplar/khrfat.pdf
3. https://www.tkd.org.tr/lipit-calisma-grubu/sayfa/toplum_icin_bilgiler
4.https://www.tkd.org.tr/menu/149/kalp-hastaligi-salgininin-ardindaki-sinsi-dusman-kolesterol-hakkinda-sik-sorul
5. Griffin, J.D. & Lichtenstein, A.H. Dietary Cholesterol and Plasma Lipoprotein Profiles: Randomized-Controlled Trials. Curr Nutr REp 2, 274-282 20133.
6.Eckel, R.H, et al. 2013 AHA/ACC guideline on lifestyle management to reduce cardiovascular risk a report of the American College of Cardiology/ American Hearth Association Task Force on Practice Guidelines. J Am Coll Cardiol 63, 2960-2984 (2014)
7. Mozaffarian, D. Dietary and Policy Priorities for Cardiovascular Disease, Diabetes, and Obesity: A Compherensive REview. Circulation 2016
8. Wenger, N.K. Prevention of cardiovascular diseas: highlights fort he clinician of the 2013 American College of Cardiology/American Heart Association guidelines. Clin Cardiol 37, 239-251 2014.
9. http://www.turkomp.gov.tr/
10. Ratliff, J.C., Mutungi, G., Puglisi, M. J., Volek, J.S & Fernandez, M.L. Eggs modulate the inflammatory response to carbohydrate restricted diets in overweight men. Nutr Metab (Lond) 5,6 2008.
11. Blesso, C.N, Andersen, C.J., Barona, J., Volek, J.S & Fernandez, M.L. Whole egg consumption improves lipoprotein profiles and insülin sensivity to a greater extent than yolk-free egg substitute in individuals with metabolic syndrome. Metabolism 2012.
12. Andersen, C.J., et al. Egg Consumption Modılates HDL lipid Composition and increases the Cholesterol – Accepting Capacity of Serum in Metabolic Sydrome Lipids 2013.
13. Katz, D.L., et al. Egg consumption and endothelial function: a randomized controlled crossover trial. Int J Cardiol 99, 65-70 2005.
14. Leermakers, e.T., et al. The effects of lutein on cardiometabolic health across the life course: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr 103, 481-494 2016.
15. Bonds, D.E., et al. Effect of long-chain omega-3 fatty acids and lutein +zeaxanthin supplements on cardiovascular outcomes results of the Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) randomized clinical trial. JAMA Intern Med 174, 763-771 2014
16. https://www.tkd.org.tr/TKDData/Uploads/files/Turkiye-kalp-ve-damar-hastaliklari-onleme-ve-kontrol-programi.pdf